minuten leestijd
Waar een aantal jaren geleden vrijwel niemand nog bekend was met de eikenprocessierups, is deze momenteel in de zomermaanden het meest genoemde onderwerp van gesprek. In de zomer zie je dan ook vrijwel overal bomen met waarschuwingslint langs de kant van de weg staan, waar nesten zijn aangetroffen van deze rupsen. Het aantal lijkt zich elk jaar te vermenigvuldigen. Waar komt deze rups vandaan en wat kunnen we hier tegen doen?
Wat is de eikenprocessierups
De eikenprocessierups is een behaarde rups van een nachtvlinder die haar eitjes in de maand augustus in eikenbomen legt. De eitjes overwinteren in de eikenboom en komen in april uit. De rupsen hebben deze naam gekregen, omdat ze ‘s nachts wanneer ze op zoek gaan naar eten, in een lange rij achter elkaar lopen. Ze gaan in processie op zoek naar verse blaadjes van de boom. De rupsen eten het liefst de jonge blaadjes en de knoppen van de boom. De besmette eiken vertonen dan ook kale, aangevreten plekken. Ook zullen aangetaste bomen minder en kleinere eikels produceren. Dit is over het algemeen voor de boom niet schadelijk, maar in een enkel geval raakt de boom zo verzwakt dat deze uiteindelijk afsterft. De eikenprocessierups wordt dan ook niet met groot onthaal ontvangen in ons land. Dat komt mede door de overlast voor onze gezondheid die deze rups met zich meebrengt. De rups heeft namelijk vele minuscule brandharen, die in het derde vervellingstadium verschijnen naast de normale beharing. Deze brandharen vormen een actief verdedigingsmechanisme, welke voor onder andere huiduitslag en luchtweginfecties kunnen zorgen bij mens en dier.
De uiterlijke kenmerken van de eikenprocessierups
De jonge eikenprocessierups is oranje van kleur wanneer hij uit zijn ei komt. Hij ondergaat een paar maal vervellingen, waarmee hij verandert naar een grijsgrauwe, groene, kleur met een lichte streep aan de zijden. De rupsen blijven dicht bij elkaar en hun nest is een dicht spinsel aan de stam of aan de oksels van de boom. Daar schuilen ze overdag en vinden de vervellingsstadia plaats. Het meest opvallende aan de rups zelf zijn de lange witte haren over zijn gehele lichaam. Daarnaast zijn vanaf het derde vervelstadium zwarte borstels met brandharen zichtbaar. In de nazomer verpoppen de rupsen zich, waarnaar ze in de periode van eind juli tot begin oktober uitvliegen als vlinders. Ook de vlinders zien er opvallend uit met onduidelijke donkergrijze lijntekening en vuilwitte achtervleugel. De vlinder heeft net als de rups, irriterende haren op het lijf, maar een stuk minder dan de rupsen. De vlinders leven slechts enkele dagen, waarin de mannetjes de vrouwtjes bevruchten en de vrouwtjes hun eitjes afzetten op de eikenbomen.
Waar komt deze rups vandaan
De eikenprocessierups komt oorspronkelijk uit Zuid- en Midden-Europa. Vermoed wordt, dat mede onder invloed van de klimaatverandering, de rups zich steeds verder naar het noorden heeft verspreid. Zo ook in Nederland. Een aantal jaren geleden zagen we de rups sporadisch in het zuiden van ons land, maar momenteel rukt hij steeds verder op naar het noorden en is ook Noord-Nederland in de zomer in de ban van de rups. Je vindt de rups voornamelijk in de zomereik, maar je kunt ook nesten aantreffen in andere boomsoorten. De nesten eikenprocessierupsen zie je met name in bomen langs de weg. In het bos zie je ze in veel mindere mate. Dat komt doordat deze bomen een stuk minder zonlicht vangen. Ook zijn er in het bos meer natuurlijke vijanden aanwezig, welke zich buiten bosrijke gebieden zich onvoldoende kunnen ontwikkelen.
Natuurlijke vijanden van de processierups
Net als andere insecten, heeft ook de eikenprocessie rups enkele natuurlijke vijanden. Dat is ook één van de redenen dat je de rupsen veel minder vaak in bosrijke gebieden tegenkomt. Hier lijkt er een biologisch evenwicht te zijn met zijn natuurlijke vijanden. Natuurlijke vijanden van de eikenprocessierups zijn onder andere:
- sluipwesp
- sluipvlieg
- gaasvlieg
- zweefvlieg
- koolmees
- mus
- kauw
- vleermuis
De sluipwespen leggen hun eitjes in het lichaam van de rups. De larven hiervan eten de rups stukje bij beetje op. De koolmezen, mussen en kauwen voeren hun jongen de rupsen. En de vleermuizen eten de vlinders voordat zij eitjes kunnen leggen. Deze natuurlijke vijanden van de rups, zorgen zo voor een gezond ecosysteem op een duurzame en biologische wijze. Door nestkasten, insectenhotels of een vleermuiskast te plaatsen in je eigen tuin of straat, trek je de natuurlijke vijand van de rups aan en kan deze beter op natuurlijke wijze bestreden worden. Daarnaast is voldoende beplanting ook van groot belang, met name besdragende struiken, waar vogels dol op zijn.
De verdediging van de eikenprocessierups
Waar andere rupsen zich tegen een bedreiging beschermen met camouflage of andere verdedigingstechnieken, doet de processierups echter geen enkele moeite zich te verbergen. Het nest waar ze zich in bevinden biedt voldoende bescherming tegen natuurlijke vijanden. Het nest zit namelijk vol opgeslagen brandharen die losgelaten worden tijdens de verschillende vervelstadia. Deze brandharen zijn de enige vorm van verdediging. Wanneer de rups zich bedreigd voelt, laat hij deze haartjes los en worden vogels en kleine zoogdieren op afstand gehouden.
Verspreiding van de eikenprocessierups
Vóór 1980 wordt de processierups nauwelijks gesignaleerd in ons land. Pas eind jaren ’80, begin jaren ’90 zien we de rups met name in Noord-Brabant en Limburg verschijnen. Hierna heeft hij zich steeds verder door ons land verspreid. Waar in 2009 met name in Zuid-Nederland de eikenprocessierups een plaag vormt, zien we de processierups-plaag tien jaar later steeds verder naar het noorden verspreiden. De aantallen en de overlast zijn de laatste jaren verdubbeld en zelfs verdrievoudigd. Onder andere de stijgende temperaturen, zachte winters en droge hete zomers stimuleren de groei van de populaties.
Tips tegen de processierups
- Vermijd het contact met de eikenprocessierupsen
Je herkent de eikenbomen waar de rupsen in leven aan de dichte spinsels, de nesten van de rupsen, op de stam of oksels van de bomen. Ook zijn deze bomen vaak gemerkt met een waarschuwingslint. - Bedek armen, benen, hals en ogen
Wanneer je gaat wandelen in een gebied waar veel rupsen zitten, is het verstandig armen, benen en hals te bedekken. Zo krijgen de brandharen geen kans zich op je huid te hechten. Ook een zonnebril om je ogen te beschermen is aan te raden. - Ga niet zitten onder een eik
Brandharen kunnen door de wind verspreid worden en op de grond terecht komen. Door te gaan zitten op de grond onder eikenbomen vergroot je het contact met brandharen. - Was kleding na een wandeling
Heb je gewandeld in een gebied met eikenprocessierupsen? Was dan na afloop je kleding (apart van andere kleding en het liefst op 60 graden). Zo voorkom je contact met de brandharen. - Sluit ramen en deuren
Woon je in een gebied met eiken? Sluit dan deuren en ramen. Zo voorkom je dat brandhaartjes naar binnen geblazen worden door de wind. - Verwijder de nesten niet zelf
Ga geen nesten of rupsen zelf bestrijden met gif of andere bestrijdingsmiddelen. Niet alleen is dit schadelijk voor jezelf, ook kan het gevaarlijk zijn voor andere planten en dieren. - Schakel professionele hulp in
Heb je een eik in de tuin met de eikenprocessierups? Schakel dan een professional in. Deze verwijdert op een veilige en verantwoorde manier de eikenprocessierups uit de boom. - Bestrijd de rups preventief
Door nestkastjes en planten in je tuin te plaatsen, trek je de natuurlijke vijanden van de rups aan. De koolmees en sluipwesp zorgen ervoor dat de rups op natuurlijke wijze bestreden wordt.
Klachten die de eikenprocessierups veroorzaakt
In de maanden mei en juni krijgen de rupsen brandharen. Dit zijn microscopisch kleine pijlvormige haartjes met weerhaakjes. De rups gebruikt deze als een verdedigingsmechanisme wanneer er gevaar dreigt. Wanneer deze brandharen in aanraking komen met de huid, blijven deze dankzij de weerhaakjes haken op de huid en zijn ze lastig te verwijderen. De brandharen veroorzaken huiduitslag en jeuk. Daarnaast kunnen ze in de luchtwegen of ogen binnendringen. Klachten die de eikenprocessierups veroorzaken zijn onder andere:
- rode uitslag op de huid: jeuk, bultjes en blaasjes
- rode, gezwollen ogen
- verkoudheidsklachten: loopneus, kriebel in de keel, hoesten, kortademigheid en moeilijk slikken
- overgeven, misselijkheid en koorts
Ook voor honden is de rups gevaarlijk
Wanneer je regelmatig met je hond wandelt langs een laan met besmette eikenbomen, is het verstandig voorzorgsmaatregelen te nemen voor jezelf, maar zeker ook voor je viervoeter. Ook voor honden kunnen de brandharen van de eikenprocessierups namelijk zeer vervelend of zelfs dodelijk zijn. Probeer daarom zoveel mogelijk de gebieden met deze bomen te vermijden en houd je hond altijd aangelijnd, zodat hij niet in direct contact kan komen met de rups. Na het wandelen controleer je de oren, ogen en tong van de hond. Brandharen kunnen net als bij de mens met plakband of tape verwijderd worden en ook het afspoelen van je viervoeter met warm water is verstandig. Heeft jouw hond bultjes op de tong of een opgezwollen tong? Dan is het belangrijk contact op te nemen met de dierenarts.
Lees meer over de eikenprocessierups en honden in ons Kennisbankartikel "Eikenprocessierups en honden". Daarnaast is de eikenprocessierups ook voor katten erg vervelend. Lees hierover in het artikel "Katten en de eikenprocessierups".
Klachten bestrijden
Ben je in aanraking gekomen met de brandharen van deze vervelende rups? Dan dien je bij ernstige klachten altijd de huisarts te bellen. Toch gaan de meeste klachten vaak vanzelf over. Wanneer je allergisch bent voor de haren, kunnen de klachten verergeren. Ook dan is het verstandig contact op te nemen met de huisarts. Toch kun je zelf bij aanraking al wat doen om de ernst van de klachten te verminderen. De eerste stap is het wassen met lauw water van de huid. Vermijd krabben, jeuken of wrijven. Door dit te doen, verspreid je de brandharen van de rups nog verder. Probeer vervolgens de haartjes op je huid te strippen met plakband of tape. Ook een pluizenroller kan hierbij goed van dienst zijn. Spoel de huid daarna goed af. Om de jeuk te verminderen kun je daarna smeren met een crème met aloë vera, menthol of calendula. De jeuk kan twee weken aanhouden. Blijft de jeuk of blijven andere klachten aanhouden, dan kan de huisarts medicatie voorschrijven. Ook voor klachten aan de ogen zijn er oogdruppels verkrijgbaar die de irritatie kunnen verhelpen. Ook bij ernstige klachten aan het oog is het verstandig even langs de huisarts te gaan.
De eikenprocessierups bestrijden
Door de komst van natuurlijke vijanden van de rups te bevorderen met nestkastjes, beplanting en insectenhotels, bestrijden we op biologische wijze de eikenprocessierups. Echter, op dit moment werkt dat nog onvoldoende en zullen we de eikenprocessierups op een andere manier moeten bestrijden. Bomen met nesten die op openbare ruimte staan, dienen gemeld te worden bij de gemeente. Deze zal de bestrijding van de rups dan verder op zich nemen. Staat de eikenboom op je eigen terrein, dan is het verstandig niet zelf aan de slag te gaan. Roep de hulp van een gespecialiseerde boomverzorger in. Eikenprocessierups bestrijding wordt door de professional op verschillende manieren gedaan. De rupsen kunnen worden bestreden door ze op te zuigen, weg te branden en door biologische bestrijding. Ook kunnen in een vroeg stadium de jonge bladeren van de eikenbomen met een verhoogd risico beneveld worden met een preventief biologisch middel. De jonge, kleine rups zal na het eten van deze bladeren snel stoppen met eten en doodgaan. Helaas werkt dit middel niet bij oudere rupsen en zal er dan gekozen moeten worden voor een andere methode.
Wegzuigen van nesten eikenprocessierupsen
De professionele boomspecialist kiest steeds vaker voor het wegzuigen van de eikenprocessierups. De nesten met deze rupsen worden dan in het geheel verwijderd. Ter bescherming dient de boomverzorger een beschermend pak en bijbehorend gezichtsmasker te dragen. De grote stofzuiger zuigt de nesten weg in een grote tank. De tank met de weggezogen nesten wordt vervolgens elders vernietigd. Deze manier van bestrijden is de meest efficiënte manier. Het is echter een tijdrovende klus die alleen door gespecialiseerde boomverzorgers uitgevoerd kan worden. De bestrijding van de rups in bomen in openbare ruimte kan dan ook weken in beslag nemen.
De eikenprocessierups versus andere rupsen
De eikenprocessierups loopt in lange processie over de stam van de eikenboom op zoek naar eten. Vandaar ook de naam eikenprocessierups. De brandharen zijn een ander kenmerk van deze rupsen. Net als de eikenprocessierups heeft ook de Bastaardsatijnrups en de Plakker brandharen die irritatie kunnen veroorzaken. Echter, deze rupsen gaan niet in processie op zoek naar voedsel. Een andere rups waarmee de eikenprocessierups vaak in verwarring wordt gebracht, is de Spinselmot. Deze rups pakt takken en bomen in met spinsel. Dit taaie spinsel biedt hen bescherming tegen vijanden en hierin vindt tevens de verpopping plaats. Een andere rups die nauwverwant is aan de eikenprocessierups, is de dennenprocessierups. Deze komt voor op de den, maar komt niet voor in ons land. Al rukt ook deze rups geleidelijk op vanuit Zuid-Europa naar het noorden. De dennenprocessierups vormt net als de eikenprocessierups een gevaar voor de gezondheid van mens en dier. De rupsen hebben vergelijkbare brandharen en beide soorten vertonen het processiegedrag.
Veelgestelde vragen en antwoorden
Ga vooral niet zelf aan de slag om de eikenprocessierups te bestrijden, maar schakel professionele hulp in. Hiervoor kun je contact opnemen met een boomspecialist of boomverzorger.
De beste tip ter voorkoming van klachten door de eikenprocessierups, is het vermijden van besmette bomen. Bedek bij het wandelen of fietsen rondom eiken je armen, benen, hals en ogen en was bij thuiskomst je kleding.
Een eikenprocessierups is oranje wanneer hij uit zijn ei komt. Na een paar vervellingen verandert hij naar een grijsgrauwe, groene kleur met een lichte streep aan de zijkant en lange witte haren over zijn gehele lichaam. De rupsen blijven dicht bij elkaar in een dicht spinsel, welke je ziet hangen aan de oksels of takken van de eik.
De eikenprocessierupsen hebben minuscule brandharen, welke dienen als verdedigingsmechanisme. Bij contact met de huid, komt er een gif vrij dat zorgt voor hevige jeuk, huiduitslag en/of rode bultjes.
De eikenprocessierups is een behaarde rups van een nachtvlinder. De rupsen danken hun naam aan de manier waarop ze op zoek gaan naar voedsel: in processie. In een lange rij gaan ze op zoek naar jonge eikenbladeren en na de maaltijd trekken ze zich gezamenlijk terug in hun nestspinsel.
Weetjes en feitjes
- De eikenprocessierups heeft zich vanaf de jaren ’80 steeds verder in ons land verspreid. Waar de rups eerder allen in Zuid-Nederland voorkwam, wordt hij nu in het hele land gespot.
- Eikenprocessierupsen danken hun naam aan hun zoektocht naar voedsel. Ze gaan namelijk in processie op zoek naar jong blad en knoppen van de eikenboom.
- De eikenprocessierups groeit uit tot een nachtvlinder, welke slechts een paar dagen leeft.
- De rups kan wel een miljoen brandharen hebben, welke irritatie aan huid, luchtwegen en ogen kunnen veroorzaken.
- De eikenprocessierups kent een aantal natuurlijke vijanden, zoals de sluipwesp, de koolmees en de vleermuis.
- De eikenprocessierupsen verpoppen zich gezamenlijk in de maand juli.
- Plagen ontstaan doordat de natuurlijke vijand in stedelijke gebieden onvoldoende aanwezig is.
- Opgezogen rupsen worden vaak begraven op een stortplaats, waar ze zes tot acht jaar met rust gelaten worden.
Eikenprocessierups bestrijden?
